Miejsca pamięci związane z wojną polsko-bolszewicką

Opublikowano: Aktualizacja: 
Autor:

Miejsca pamięci związane z wojną polsko-bolszewicką - Zdjęcie główne

Udostępnij na:
Facebook

Przeczytaj również:

Wiadomości Bitwa Warszawska z 1920 roku zaliczana jest do jednej z decydujących bitew w dziejach świata.

Bitwa Warszawska z 1920 roku zaliczana jest do jednej z decydujących bitew w dziejach świata o dużym znaczeniu dla Europy i Polski, która dzięki odniesionemu zwycięstwu uchroniła swoją niepodległość i postawiła tamę bolszewizmowi w jego ekspansji na zachód.

W nocy z 5 na 6 sierpnia 1920 roku Wódz Naczelny Marszałek Józef Piłsudski opracował plan kontrofensywy polskiej. Plan ten zakładał: wzmocnienie rejonu Warszawy i Modlina, związanie tu walką nacierające siły radzieckie i następnie dokonanie ataku grupą manewrową znad Wieprza na tyły wojsk M.Tuchaczewskiego. Podstawą bitwy był rozkaz numer 8358/III.

Bitwa składała się z trzech odrębnych działań połączonych potem w jedną całość:

- 12 sierpnia 16. i część 3.Armii Michaiła Tuchaczewskiego rozpoczęły frontalny atak na Warszawę. Po niezwykle krwawych bojach pod Radzyminem i Ossowem, polska 1.Armia gen. Franciszka Latinika odparła ataki i 15 sierpnia sama przeszła do działań zaczepnych; - 14 sierpnia ofensywę znad Wkry rozpoczęła 5.Armia gen. Władysława Sikorskiego, rozłupując na dwie części front radziecki;

- 16 sierpnia ruszyła znad Wieprza grupa manewrowa pod dowództwem Marszałka Józefa Piłsudskiego i po rozgromieniu słabej Grupy Mozyrskiej wyszła na tyły wojsk radzieckich.

Od tej pory rozpoczął się gwałtowny pościg za nieprzyjacielem aż do granicy Prus i Niemna. Dwie spośród czterech armii radzieckiego Frontu Zachodniego rozsypały się, a IV Armia wraz z Korpusem Kawalerii Gaja przeszła granicę niemiecką i została internowana. M.Tuchaczewski poniósł całkowitą klęskę, jednak wojna polsko-radziecka trwała nadal. Dopiero 15 października podpisano w Rydze rozejm, który wszedł w życie 18 października 1920 roku.

Opracowanie Andrzeja Kowalskiego obejmuje wykaz miejscowości, w których znajdują się miejsca upamiętniające walkę i męczeństwo polskiego żołnierza. Są to liczne mogiły, położone głównie na cmentarzach grzebalnych oraz pomniki, tablice, kapliczki, nazwy ulic, itp. miejsca będące dowodem pamięci społeczeństwa o poległych żołnierzach i ich dowódcach.

 

BIAŁA PODLASKA (m. woj. nad rz. Krzna) 1.VIII. 1920 r. - po wejściu do miasta wojska bolszewickie zostały zaskoczone te kontruderzeniem Poleskiego Zgrupowania Sikorskiego i zepchnięte ponownie za Bug. 17.VIII.1920 r. - wyzwolenie miasta przez lDPLeg.

 

BRZEŚĆ (ros. BRIEST, m. nad Bugiem przy ujściu rz. Muchawiec; do Polski należało od 1921 r. do 28.IX.1939 r. kiedy to twierdzę obsadzili Rosjanie. Obecnie miasto na Białorusi. 19.VIII.1920 r. - 3DPLeg. opanowała miasto, a następnie, ju ż nocą atakiem na bagnety zdobyła cytadelę i forty twierdzy.

 

CYCÓW (wieś gm.ok. 30 km na płn.-zach. od Chełma, woj. chełmskie) 16.VIII.1920 r. - Na kierunku Siedliszcze - Cyców - Wisznica nacierała 4 bryg. jazdy płk. Nieniewskiego. Rano 3 pułk ułanów tej brygady rozpoczął ciężkie walki o opanowanie Cycowa. Dobrze przygotowana obrona 172 radz. brygady strzelców odparła uderzenie polskie. Dopiero manewr skrzydłowy 7 pułku ułanów, a zwłaszcza szarża 1 szwadronu rozstrzygnęła bitwę na korzyść Polaków.

 

CZERWONKA (wieś ok. 7 km na zach. od Sokołowa Podl., woj. siedleckie) * Cmentarz. Groby żołnierzy WP poległych w wojnie 1920 r.

 

DOBRE (wieś ok. 26 km na płd.-zach. od Węgrowa, woj. siedleckie) * ul. Kilińskiego (przy Rynku). Pomnik poświęcony poległym w latach 1914-1920 i żołnierzom AK.

 

DROHICZYN (m. nad Bugiem, woj. białostockie) 18.V1II.1920 r. - lPPLeg z 1 Dy w. Piech. Leg. ze składu 2 Armii WP stoczył bitwę z oddziałami piechoty sowieckiej z 16 Armii Czerwonej. W walce brała udział grupa polskiej jazdy mjr Feliksa Jaworskiego.

 

DUBIENKA (wieś przy ujściu rz. Wełnianki do Bugu 42 km na płd.-wsch. od Chełma, woj. chełmskie) 13.VII1.1920 r. - w boju pod Dubienką poległ mjr Wacław Drojewski, dow. Ochotniczego Wołyńskiego Pułku Piechoty im. Stefana Batorego. Wśród jego dokumentów oddział rozpoznawczy XII Armii Czerwonej odnalazł rozkaz operacyjny ujawniający polski zamiar kontrofensywy znad Wieprza. Dowództwo radzieckie dokument ten potraktowało jako mistyfikację ze strony polskiej i nie podjęło żadnych działań, które mogłyby przekreślić polskie zamiary.

 

JANOWIEC (wieś nad Wisłą k. Kazimierza Dolnego, woj. lubelskiej) * Przy bocznym wejściu do kościoła pw. św. Stanisława wmurowana jest tablica z napisem: "Padli na polu chwały odpierając z granic państwa polskiego pod wodzą Józefa Piłsudskiego nawalę najeźdźców w latach 1918-1920 (... 25 nazwisk ...)".

 

JANÓW PODLASKI (wieś gm. nad rz. Czyżówką w pobliżu jej ujścia do Bugu, ok. 20 km na pin. od Białej Podlaskiej, woj. bialskopodlaskie) * Groby żołnierzy polskich poległych w 1920 r.

 

JEZIORZANY (wieś gm. na prawym brzegu rz. Wieprz, woj. lubelskie; nowa nazwa dawnej wsi Łysobyki) 16.VIII. 1920 r. ŁYSOBYKI (stara nazwa obcnej wsi gm. JEZIORZANY nad rz. Wieprz, woj. lubelskie) 16. VIII.1920 r. - wczesnym rankiem 66pp ppłk. Jarnuszkiewicza z 16DP płk. Kazimierza Ładosia stoczył z oddziałami sowieckimi Grupy Mozyrskiej zwycięski bój pod Łysobykami i zdobył wieś.

 

KĄKOLEWNICA WSCHODNIA (wieś gm., na drodze Radzyń-Międzyrzec, woj. bialskopodlaskie) 17. VIII. 1920 r. - Grupa kawalerii mj r. Jaworskiego stoczyła pod wsią zwycięski bój z oddziałami radzieckimi z 57Dyw. strzelców.

KOCK (m.nad rz. Tyśmienicą, prawym dopływem rz. Wieprz, woj. lubelskie) 14-16.V1II.1920 r. - walki toczone w ramach Bitwy Warszawskiej były związane Z początkowym zamiarem polskim utrzymania w rejonie Kocka przyczółka na płn. brzegu Wieprza. Pod naporem radzieckiej 170 BP w nocy na 15. VIII oddziały polskie opuściły miasto i wycofały się za Wieprz. W ramach przeciwnatarcia polska 21DGórska gen. Galicy po sforsowaniu Wieprza, siłami 2 pułku strzelców podhalańskich kpt. Stutzmana stoczyła kilkugodzinny bój o Kock rankiem 16. VIII i po jego opanowaniu skierowała się na Łuków.

 

KOŁBIEL (wieś gm. nad rz. Świder, woj. siedleckie) I6/I7.VIII.I920 r. - w nocnym boju pod Kolbielą 14DP gen. Konarzewskiego ze składu Grupy Pościgowej (4 Armii WP) rozbiła pododdziały 8 i lODyw. Strzeleckiej ze składu 16 Armii Sołłohuba, przerywając w ten sposób nieprzyjacielski pierścień wokół Warszawy. * Cmentarz grzebalny. Groby żołnierzy polskich poległych 17.VIII. 1920 r.; na grobie pomnik.

 

KOSÓW LACKI (wieś gm., ok. 23 km na płn.-wsch. od Węgrowa, woj. siedleckie) * Cmentarz parafialny. Znajduje się tu zbiorowa mogiła żołnierzy WP poległych w wojnie 1920 r. Kwatera ta otoczona jest murkiem, w jedny rogu znajduje się głaz, w środku niewielka, poziomo umieszczona płyta z piaskowca, a w drugim rogu krzyż z rur żelaznych z tabliczką z napisem.

 

LASOMIN (wieś między Siennicą a Dłużewem, woj. siedleckie) * Przy drewnianym krzyżu, kamień i płyta upamiętniająca żołnierzy polskich poległych w 1920 r.

 

ŁASKARZEW (m. nad rz. Promnik, na płd. od Garwolina, woj. siedleckie) 16.VIII.1920 r. - Pod miastem 14DP gen. Konarzewskiego i 15 pułku ułanów toczą bój z radzieckimi oddziałami Grupy Mozyrskiej.

 

MIĘDZYRZEC PODLASKI (m. nad rz. Krzna, woj. bialskopodlaskie) J7.VIIl.1920 r. - wyzwolenie miasta przez IDPLeg.

 

OSIECK (wieś gm., woj. siedleckie) 16.VIH.1920 r. - dywizje polskie zajmują wieś. 17.V1II.1920 r. - 14DP rozbiła 171 Brygadę Strzelców rosyjskich i łamiąc opór lewoskrzydłowych oddziałów 8Dyw. Strzelców z 16 Armii Czerwonej osiągnęła linię Osieck - Kołbiel - Stodrzew nad Świdrem.

 

PARCZEW (m., woj. bialskopodlaskie) 16. VIII.1920 r. - dywizje polskie zajmują miasto

 

PUŁAWY (m. nad rz. Wisłą, woj. lubelskie) I2.VIII.1920 r. - do kwatery głównej przyjeżdża Naczelny Wódz J. Piłsudski.

* Osiedle Kaniowczyków, położone jest w centralnej części miasta przy ul.Lubelskiej (d. ul. F. Dzierżyńskiego), a ograniczona ul. J. Słowackiego i ul. Kaniowczyków (d. ul. XX-lecia PRL).

* ul. Czartoryskich 6A. Na murze budynku Muzeum Regionalnego PTTK (d. szpitala św. Karola) umieszczona jest tablica z orłem w koronie z następującym napisem: "BOHATEROM/ ROKU 1920/ W 60 ROCZNICĘ/ 1980 PTTK".

* ul. Czartoryskich 8. Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa (dawny pałac Czartoryskich). W sierpniu 1990 r. zrekonstruowano i odsłonięto tablicę pamiątkową o treści: "15.08.1920 - 15.08.1930/ W MURY TE, SKĄD PADŁ ROZKAZ/ JÓZEFA PIŁSUDSKIEGO/ PODJĘCIA ZWYCIĘSKIEJ OFENSYWY PRZECIW NAJAZDOWI BOLSZEWICKIEMU/ TABLICĘ TĘ KŁADZIE/ NACZELNEMU WODZOWI/ V OFIARNYM WOJSKOM/ W HOŁDZIE/ WSPÓŁCZESNYM I POTOMNYM/ NA PAMIĄTKĘ SPOŁECZEŃSTWO PUŁAWSKIE/ REKONSTRUKCJA AD. 1990".

* ul. Saperów Kaniowskich i ul. gen. Władysława Sikorskiego (ulice te znajdują się na Osiedlu Niwa przy ul. Lubelskiej).

* ul. Włostowicka 55, obok kościoła par. pw. Św. Józefa, po prawej stronie drogi w kier. Kazimierza Dolnego, stoi pomnik dziesięciolecia odzyskania niepodległości, na który składa się obelisk zwieńczony orłem oraz dwie poziomo położone na podmurówce tablice. Na podmurówce obelisku widnieje napis: "11 listopada 1918/ ODZYSKANIE NIEPODLEGŁOŚCI". Po prawej stronie obelisku ustawiona jest tablica z napisem: "Polegli na polu chwały w obronie Państwa Polskiego pod wodzą Józefa Piłsudskiego z najazdem bolszewickim 1920 r., ... 17 nazwisk...". Na drugiej tablicy, po lewej stronie obelisku, umieszczono następujący napis: "DLA UPAMIĘTNIENIA/ 10 LECIA/ NIEPODLEGŁOŚCI/ POLSKI/ MŁODZIEŻ SZKOLNA/ DRZEWKO TO POSADZIŁA/ WŁOSTOWICE DNIA 11/ LISTOPADA 1928 R."

 

RADZYŃ PODLASKI - 16.VIII.1920 r. - dywizje polskie zajmują miasto.

W czasie wojny polsko-sowieckiej z 1920 roku nasze miasto było okupowane tydzień (10-16 sierpnia) przez Sowietów. Profesor Dariusz Magier poświęcił tym wydarzeniom książkę zatytułowaną "Czas bolszewika. Sowiecka okupacja Radzynia w sierpniu 1920 roku w relacjach świadków". 

 

1 sierpnia zajęty został przez sowietów Brześć, następnie Białka, Cicibór Wielki, Zozula, Biała Podlaska, w nocy z 9 na 10 sierpnia zajęli Radzyń, potem Łuków. Gdzie wkraczali bolszewicy, skąd wycofywała się polska administracja, tam uruchamiane były organy administracji kolaboracyjnej. Członkami komitetów rewolucyjnych – oprócz zawodowych rewolucjonistów agentów Moskwy – byli wyzuci z przynależności do polskiej wspólnoty narodowej, wyrobnicy, analfabeci, element przestępczy, duży procent stanowiła ludność żydowska.

 

Rozkazy rewkomu nakazywały złożenie broni, usuwano godła i krzyże, ścinano krzyże w terenie, niszczono archiwalia, konfiskowano zapasy płodów rolnych, nakładano kontrybucje na kupców, rekwirowano alkohol i sukno. Przy rewkomach zakładano rewolucyjne trybunały, które miały ścigać wrogów władzy ludowej. Sędziami trybunałów byli wzięci z ulicy członkowie rewkomu, od ich wyroków nie było odwołania. Na szczęście ich ofiary – ze względu na krótki czas okupacji – nie były liczne. Tak było i w Radzyniu. Na szczęście krótko - po 15 sierpnia odwrót Armii Czerwonej nastąpił błyskawicznie, z Radzynia 16 sierpnia bolszewicy wraz ze wszystkimi członkami komitetu rewolucyjnego pierzchnęli bez walki, na odgłos pierwszych strzałów.

- informuje autor.

 

SIEDLCE (m. woj.) 17. VIII.1920 r. - po krótkiej walce miasto zostało wyzwolone przez 21DP. 19.VIII.1920 r. - Piłsudski jest już pewny wygranej bitwy i przyjmuje w Siedlcach premiera Wincentego Witosa i Macieja Rataja.

* ul. gen. Gustawa Orlicz-Dreszera (zmieniona w 1990 r. nazwa ul.Nowotki; dz. Śródmieście).

* ul. ks. Ignacego Skorupki (zmieniona w 1990 r. nazwa ul. Hibnera, dz. Śródmieście).

* W centrum miasta odsłonięto w 1990 r. pomnik Józefa Piłsudskiego.

 

SKRZESZEW (wieś, ok. 10 km na zach. od Drohiczyna, po stronie lewego brzegu Bugu, woj. siedleckie) 18-19.VIII.1920 r. - zwycięski bój o wieś kawalerii mjra Feliksa Jaworskiego i zajęcie przeprawy przez Bug w obszarze Frankopola (osada, 3 km na wsch. od wsi, nad Bugiem).

* Kościół pw. św. Stanisława bpa. W przedsionku kościoła, po lewej stronie głównego wejścia, znajduje się tablica wykonana z brązu z następującym napisem: "+/ W HOŁDZIE ŻOŁNIERZOM/ POLEGŁYM W OBRONIE/ OJCZYZNY/ W LATACH 1917-1920-1939-45/ 19 P. UŁANÓW WOŁYŃSKICH/ Z OSTROGA n. HORYNIEM/ w 72 R. ZWYCIĘSKIEJ BITWY/ POD SKRZESZEWEM/ I FRANKOPOLEM/ WIERNI BOGU I OJCZYŹNIE/ AD. 19-YIII-1992 Towarzysze Broni.". Tablica została odsłonięta 22 sierpnia 1993 r.

* Za wschodnim krańcem wsi, po płn. stronie szosy, znajduje się pomnik z szarego kamienia. Na szczycie pomnika umieszczony jest krzyż, poniżej Krzyż Walecznych z 1920 r. Orzeł z krzyża jest zerwany, a tarcza po nim pomalowana jest na biało-czerwono. Na cokole napis: "POLEGŁYM / NA POLU CHWAŁY / UŁANOM 212 PUŁKU / 22 PUŁK UŁANÓW / SIERPIEŃ 1920 * SIERPIEŃ 1925".

 

SOKOŁÓW PODLASKI (m. na płn. od Siedlec, woj. siedleckie) 18.VIII.1920 r. - patrz STANISŁAW ÓW (woj. siedleckie) 19.VIII.1920 r. - 21DPpo ciężkich walkach zajęła miasto.

SOSNOWICA (wieś gm., nad kanałem Wieprz - Krzna, na zach. od Włodawy, woj. chełmskie) 17.Vlll.1920 r. - 4 brygada jazdy płk Nieniewskiego w rejonie Sosnowicy zadała poważne straty Oddziałowi Wydzielonemu Grupy Mozyrskiej.

 

STARE MIERZWICE (wieś nad rz. Bug, ok. 13 km na płd.-wsch. od Siemiatycz,  byłe woj. bialskopodlaskie) * Groby żołnierzy polskich poległych w 1920 r

 

WĘGRÓW (m. na prawym brzegu Liwca, woj. siedleckie) 18. VIII. 1920 r. - patrz STANISŁAWÓW (woj. siedleckie) 19.VIII.1920 r. - Bój z uciekającą 16 Armią Czerw, w Węgrowie.

* Rynek - kościół pw. NMP i św. apostołów Piotra, Pawła i Andrzeja. W lewej nawie, na pierwszym filarze umieszczona jest metalowa tablica z napisem: "PAMIĘCI TYCH CO W CIĘŻKICH/ CHWILACH 1920 ROKU PODCZAS/ NAJŚCIA BOLSZEWIKÓW SWOJE/ ŻYCIE, PRACĘ I MIENIE/ W OFIERZE OJCZYŹNIE PRZYNIE/ ŚLI TABLICĘ TĘ POŚWIĘCAJĄ/ RODACY". Tablica odsłonięta po 1980 r.

 

WIŚNIEW (wieś, woj. siedleckie) * Cmentarz rzymskokatolicki. Znajdują się tu groby żołnierzy polskich poległych w wojnie 1920 r.

 

WŁODAWA (m., woj. lubelskie) 17. VIII.1920 r. - 3DPLeg opanowała Włodawę i działając w kierunku Brześcia rozbiła kilka pododdziałów z 58Dyw. Strz. z Grupy Mozyrskiej

 

ŻELECHÓW (m. w pobliżu rz. Wilga, woj. siedleckie) 16.V11I.1920 r. - polska 16.DP płk. Kazimierza Ładosia zajmuje miasto.

 

 

Udostępnij na:
Facebook
wróć na stronę główną

ZALOGUJ SIĘ - Twoje komentarze będą wyróżnione oraz uzyskasz dostęp do materiałów PREMIUM.

e-mail
hasło

Nie masz konta? ZAREJESTRUJ SIĘ Zapomniałeś hasła? ODZYSKAJ JE