Jutro Święto Patrona w SP1

Szkoła Podstawowa nr 1  nosi imię Bohaterów Powstania Styczniowego

Radzyńscy powstańcy

W nocy z 22 na 23 stycznia 1863 r. miały miejsce krwawe starcia w 33 miejscowościach. Jedną z nich był Radzyń, który został objęty planem działania podlaskiej organizacji narodowej i stanowił ważny punkt na linii traktu brzeskiego. Celem powstańców było uniemożliwienie komunikacji między Warszawą a Cesarstwem Rosyjskim, a także chęć zatrzymania przerzutu wojsk w granice Królestwa Polskiego. Aby tego dokonać zakładano opanowanie sześciu miejscowości – Kodnia, Kocka, Radzynia, Międzyrzeca, Parczewa i Włodawy. Ostatecznie, do ataku na trzy ostatnie z wymienionych miast w ogóle nie doszło. Radzyń, będący siedzibą powiatu, skupiał władze administracyjne, sądowe i wojskowe. Tutaj stacjonowało ponad 2 tys. żołnierzy rosyjskich, którzy mieli do dyspozycji 24 działa. Atakiem na Radzyń dowodził Bronisław Deskur, dziedzic Horostyty, który był też naczelnikiem powstania w powiecie radzyńskim.

Późnym wieczorem 22 stycznia zarządzono zbiórkę powstańców na skrzyżowaniu dróg prowadzących do Wohynia, Parczewa i Radzynia. Podzielili się oni na trzy grupy dowodzone przez: Bronisława Deskura (który czuwał też nad całością), Marcina Pyrkosza (weterynarza powiatowego, który w samym Radzyniu przygotowywał mieszczan do walki) i Jasieńskiego. Ich uzbrojenie było bardzo słabe, m.in. dubeltówki, kosy, siekiery i drągi w niewystarczającej liczbie dla wszystkich. Celem ataku na Radzyń było przede wszystkim pojmanie rosyjskich naczelników.

Jako pierwszy wyruszył Pyrkosz, który dla dania sygnału innym zapalił słomę na rynku. Następnie zajął mieszkanie z rosyjskimi oficerami, gdzie rozegrała się ostra walka. Niestety podstępem sprowadzeni żołnierze rozbili ludzi Pyrkosza, a on sam poległ zakłuty bagnetem. Druga część oddziału Pyrkosza, którą dowodził Michałowski, miała za zadanie ująć głównego komendanta przeciwników – generała Kannabicha. Ta część planu udała się, ciężko ranny generał wraz z oficerami został usunięty z pola walki. Natomiast zadaniem Deskura było rozbicie straży i zajęcie dział, co udało mu się stosunkowo łatwo. Jednak nie miał koni by ruszyć z działami z miejsca. W międzyczasie rozpoczął się ostrzał powstańców, do którego dołączyli się żołnierze przybyli na odsiecz oblężonym. W ten sposób udaremniony został atak na Radzyń a powstańcy byli zmuszeni do odwrotu. Jedną z radzyńskich pamiątek powstania jest zbiorowa mogiła przy ulicy Powstańców Styczniowych. Znajduje się ona w miejscu, gdzie władze carskie przeprowadzały egzekucje skazanych na śmierć.

Mogiła została usypana z inicjatywy ks. dziekana Tadeusza Osińskiego i rodziny Prejznerów w rocznicę wybuchu tego zrywu niepodległościowego. Pierwotnie składała się z czworokątnego nasypu, w którym od frontu znajdowała się furtka. Wewnątrz umieszczony został drewniany krzyż z tabliczką. Z czasem mogiła uległa jednak zniszczeniu. Obecnie nasyp jest znacznie mniejszy, w narożnikach którego widoczne są słupki-znicze.

Po bokach rosną dwie okazałe lipy, a całość jest ogrodzona metalowym płotkiem z furtką od przodu. Wymieniony został też krzyż, do którego przymocowana jest nowa tabliczka. Zobaczymy na niej czarny krzyż, liść palmowy oraz napis: „Ś. P. / POLEGŁYM ZA WOLNOŚĆ BOHATEROM POWSTANIA / 1863 r. / NA MIEJSCU STRACENIA i TU POCHOWANYM /

1. PYRKOSZ MARCIN LAT 37 DN. 23.I.1863 r. 

2. MOTYCZYŃSKI KAROL LAT 38 DN. 23.I.1863 r. 

3. DREWNOWSKI STEFAN LAT 27 DN. 6.I.1863 r. /

4. KRASOWSKI RAJMUND LAT 25 DN. 6.I.1863 r. 

i INNI NIEZNANI / Cześć Ich Pamięci /”.

Tabliczka stanowi odwzorowanie oryginału z okresu międzywojennego. Zawiera jednak dwa błędy – w przypadku daty śmierci Stefana Drewnowskiego i Rajmunda Krasowskiego powinno być 6.II.1863 r. Mogiła upamiętnia czterech powstańców: poległych w tragiczną noc z 22 na 23 stycznia 1863 r. – Marcina Pyrkosza i Karola Motyczyńskiego, a także Rajmunda Krasowskiego i Stefana Drewnowskiego.

Dwaj ostatni mieli brać udział w ataku na Parczew, jednak z powodu małej liczebności wojsk i braku szans powodzenia akcji dołączyli do radzyńskich powstańców. Niestety zostali schwytani i trafili do więzienia mieszczącego się w piwnicach radzyńskiego pałacu. W wyniku przeprowadzonego śledztwa 6 lutego 1863 r. zostali rozstrzelani.