Zachowek - uprawnieni, zobowiązani oraz zasady jego dochodzenia.

Spadkodawca może ustanowić spadkobiercą całego swojego majątku dowolną, wybraną przez siebie osobę, spadkodawca może przy tym zabezpieczyć swoich bliskich czyniąc na ich rzecz zapis, zapis windykacyjny, albo dokonując na ich rzecz darowizny. W związku z ryzykiem niepodjęcia przez spadkodawcę za życia żadnych działań wprowadzono ustawowe zabezpieczenie interesów tych osób jakim jest zachowek. W sytuacji, gdy uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku, przysługuje mu roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do jego pokrycia. Jeżeli zaś uprawniony uzyskał korzyść, ale wartość tej korzyści jest mniejsza niż zachowek, przysługuje mu roszczenie o uzupełnienie sumy potrzebnej do pokrycia zachowku.

Ustawa ogranicza krąg uprawnionych do zachowku podmiotów, zgodnie z art. 991 § 1 k.c. są nimi jedynie zstępni, małżonek oraz rodzice spadkodawcy. Krąg wyżej wskazanych podmiotów ulega także dalszemu ograniczeniu ze względu na okoliczności faktyczne ich dotyczące. Nie dochodzą do dziedziczenia osoby, które zostały uznane za niegodnych, a także małżonek jeśli spadkodawca wystąpił o orzeczenie rozwodu lub separacji z jego winy, w sytuacji gdy żądanie to było uzasadnione, a także gdy orzeczono separację, osoby wydziedziczone przez spadkodawcę w testamencie, osoby, które odrzuciły spadek oraz osoby, które zawarły umowę o zrzeczeniu się dziedziczenia.

Jako zasadę ustawa przyjmuje, że wysokość należnego uprawnionemu zachowku odpowiada połowie wartości udziału, który przypadałby mu przy dziedziczeniu ustawowym. Inaczej jest w przypadku małoletnich zstępnych oraz osób trwale niezdolnych do pracy, których zachowek wynosi dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który otrzymaliby przy dziedziczeniu ustawowym.

Obliczenie należnego zachowku to procedura składająca się z kilku etapów. Pierwszą czynnością niezbędną do obliczenia zachowku należnego uprawnionemu jest ustalenie wartości spadku. Wartość spadku ustala się według stanu spadku z dnia jego otwarcia i cen z daty orzekania o roszczeniach z tytułu zachowku. Przy obliczaniu zachowku nie uwzględnia się zapisów zwykłych i poleceń, natomiast dolicza się do spadku darowizny oraz zapisy windykacyjne dokonane przez spadkodawcę z pewnymi jednak odstępstwami. Ustawa przewiduje, że doliczeniu do wartości spadku nie podlegają m. in. drobne darowizny, zwyczajowo w danych stosunkach przyjęte, darowizny dokonane na rzecz osób niebędących spadkobiercami ani uprawnionymi do zachowku przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku.

Kolejnym etapem jest określenie wielkości udziału spadkowego, jaki należałby się uprawnionemu do zachowku, gdyby w sprawie miało miejsce wyłącznie dziedziczenie ustawowe. Obliczenie należnego zachowku wymaga więc w pierwszej kolejności ustalenia, jaka część tego udziału należeć winna się uprawnionemu do zachowku, a następnie określenia konkretnego ułamka udziału uprawnionego do zachowku w majątku spadkowym przy przyjęciu fikcji dziedziczenia ustawowego. Na potrzeby obliczenia udziału uwzględnia się także spadkobierców niegodnych oraz spadkobierców, którzy spadek odrzucili, natomiast nie uwzględnia się spadkobierców, którzy zrzekli się dziedziczenia albo zostali wydziedziczeni. Trzecią ostatnią już czynnością jest odjęcie od ustalonej na podstawie powyższych wytycznych wartości darowizn poczynionych przez spadkodawcę na rzecz uprawnionego do zachowku.

Za dług spadkowy w postaci zachowku w pierwszej kolejności odpowiadają spadkobiercy, a w drugiej zapisobiercy windykacyjni. Trzecią grupą zobowiązaną są  osoby, które otrzymały od spadkodawcy darowiznę doliczaną do spadku. Odpowiedzialność ta występuje zarówno wtedy, gdy uprawniony uzyskał jedynie część sumy należnej mu z tytułu zachowku, jak i wówczas, gdy nie uzyskał jej w ogóle. W sytuacji, gdy kilka osób uzyskało od spadkodawcy darowiznę podlegającą doliczeniu nie ponoszą one odpowiedzialności jednocześnie, lecz kolejno i tak w pierwszej kolejności odpowiedzialność ponoszą osoby najpóźniej obdarowane.

Roszczenie z tytułu zachowku jako roszczenie majątkowe podlega dziedziczeniu i może je dziedziczyć tylko ten spadkobierca uprawnionego do zachowku, który należy do osób uprawnionych do zachowku po pierwszym spadkodawcy. Roszczenie z tytułu zachowku ulega także przedawnieniu. Gdy dochodzi do dziedziczenia testamentowego, roszczenia uprawnionego z tytułu zachowku przedawniają się w terminie 5 lat od ogłoszenia testamentu. Roszczenie przeciwko osobie, na rzecz której uczyniony był zapis windykacyjny lub darowizna przedawnia się w terminie lat 5 od otwarcia spadku. Wniesienie pozwu z żądaniem zapłaty zachowku przerywa bieg przedawnienia całego roszczenia, nawet jeżeli kwota zachowku okaże się wyższa od żądanej w pozwie.

Jak już wyżej wskazywano spadkodawca może pozbawić swojego spadkobiercę ustawowego prawa do zachowku, czynność ta nazywana jest wydziedziczeniem i może nastąpić jedynie w określonych wypadkach. I tak spadkodawca ma prawo pozbawić zachowku, jeżeli uprawniony do zachowku wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego, dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci lub uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych. Wydziedziczenia można dokonać jedynie w testamencie. Spadkodawca nie musi użyć ściśle określonych wyrażeń, jednak użyte sformułowania nie mogą nasuwać wątpliwości co do woli pozbawienia uprawnionego jego zachowku. Musi także zostać wskazana przyczyna wydziedziczenia. Spadkodawca nie może wydziedziczyć uprawnionego do zachowku, jeżeli mu przebaczył. Zstępni wydziedziczonego zstępnego są uprawnieni do zachowku, chociażby przeżył on spadkodawcę.

Aby uzyskać zachowek należy skierować przeciwko spadkobiercy testamentowemu, zapisobiorcy windykacyjnemu lub obdarowanemu pozew o zapłatę do Sądu Rejonowego lub Sądu Okręgowego, w zależności od wysokości dochodzonej kwoty, właściwego miejscowo do rozpoznania sprawy.

Jeżeli po zapoznaniu się z niniejszym artykułem macie Państwo wątpliwości związane z tematyką zachowku warto zasięgnąć konsultacji, której uzyskanie możliwe jest w punktach nieodpłatnego poradnictwa obywatelskiego. W przypadku gdy zdecydujecie się Państwo wystąpić z roszczeniem o zachowek doradca obywatelski przedstawi Wam wymogi formalne jakie pozew w takiej sprawie musi spełnić, pomoże przygotować wniosek o zwolnienie z kosztów sądowych, bądź wniosek o ustanowienie pełnomocnika z urzędu jeśli nie jesteście Państwo w stanie ponieść tych kosztów lub wynagrodzenia pełnomocnika z wyboru bez uszczerbku dla utrzymania siebie i swojej rodziny. Zasady dostępu do punktów nieodpłatnego poradnictwa obywatelskiego, a także lokalizację i godziny otwarcia punktów ustalicie Państwo na stronie Waszego Starostwa Powiatowego, bądź Urzędu Miasta.

Lokalizacja Punktu Nieodpłatnej Pomocy Prawnej i Nieodpłatnego Poradnictwa Obywatelskiego w Powiecie Radzyńskim

Starostwo Powiatowe w Radzyniu Podlaskim, Pl. I. Potockiego 1, lokal 2A (parter)
poniedziałek – piątek: 7:30 – 15:30;
Zapisy: tel. 83 352 77 84; e-mail: pomocprawna@pra.pl
Więcej informacji:
- www.powiatradzynski.pl/nieodplatna-pomoc-prawna
- www.pomocprawna.sc.org.pl
- np.ms.gov.pl

„Projekt finansowany z budżetu Państwa, realizowany przez Powiat Radzyński”